Προϊστορική Λακωνία, τα κεραμικά όστρακα της Απιδιάς και ο τάφος ενός Παλαιολόγου.

Εκτός την πλούσια Βυζαντινή ιστορικότητα του τόπου μας, υπάρχει και μια άλλη προγενέστερης εποχής, που αναδεικνύεται μέσα από την έρευνα και αφορά τα κεραμικά όστρακα της Απιδιάς. Οι Βρετανοί αρχαιολόγοι Waterhouse και Simpson που επισκέφτηκαν την Απιδιά το έτος 1953, ερεύνησαν τον λόφο της Κριτσόβας και στην βιβλιογραφία τους αναγράφουν τα εξής: Μετά από μία εύκολη τετράωρη διαδρομή νότια του Γερακίου, υπάρχει η μικρή πεδιάδα της Απιδιάς. Εκεί βρίσκεται τώρα μόνο ένα μικρό χωριό στην πεδιάδα, αλλά η σημαντικότητά της στους μεσαιωνικούς χρόνους φαίνεται και από τις πολλές ερειπωμένες εκκλησίες και από έναν τάφο Παλαιολόγου μέσα στην Μητρόπολη (Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου) και από το Φράγκικο πύργο - παρατηρητήριο πάνω σε μια κορυφή νοτιοδυτικά. Ο Boblaye πρότεινε αυτή την κορυφή ως την τοποθεσία της αρχαίας Παλαιάς ή Πλειαί (Paus. iii. 22.5; Livy xxv. 27) και οι Wace και Hasluck συμφωνούν ότι αυτό το μέρος πρέπει να ήταν στην Απιδιά ή κοντά της. Στην πραγματικότητα ο λόφος ακριβώς πάνω από το χωριό προς τα δυτικά (plate 18α) είναι καλυμμένος με κομμάτια χρονολογούμενα από την Νεολιθική εποχή έως τους κλασσικούς χρόνους και πρέπει να είναι ο τόπος και της Παλαιάς και των παλαιότερων οικισμών οι οποίοι έδωσαν σε αυτή την πόλη αυτή την ονομασία (Παλαιά). Μια άλλη μικρή κλασική (και ελληνιστική) τοποθεσία βρίσκεται στα μισά του δρόμου μεταξύ Απιδιάς και Γούβες, σε ένα μικρό υψόμετρο οροπέδιο (300 επί 200 μ.) περίπου μισό km από την κορυφή του μικρού βουνού Βόντας, νότια του μονοπατιού από την Απιδιά στις Γούβες. Υπάρχει μια ωραία πηγή στα ανατολικά, που ρέει σε μια τεχνητή λεκάνη λαξευμένη στο βράχο. Όλη η περιοχή είναι καλυμμένη με ντυμένες πέτρες, κλασική μαύρη γυάλινη κεραμική και πλακάκια (η μωβ ποικιλία). Όχι πολύ μακριά στα ανατολικά είναι το μικρό ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου .. Πηγή: Προϊστορική Λακωνία: Μέρος Ι Prehistoric Laconia: Part I Author(s): Helen Waterhouse and R. Hope Simpson. Μεταφρασμένο απόσπασμα κειμένου βιβλιογραφίας (φωτογραφικό υλικό - επιφανειακά θραύσματα πήλινων αγγείων από τον λόφο της Κριτσόβας). Source: The Annual of the British School at Athens, Vol. 55 (1960), pp. 67-107.

Κατά την τελευταία έρευνα που έγινε στον οικισμό το έτος 2012, από την αρχαιολόγο κυρία Ελένη Ζαββού, εντοπίστηκαν Νεολιθικά λείψανα με άφθονη κεραμική και θεμέλια πρωτοελλαδικών κτισμάτων στον λόφο του Αγίου Αθανασίου. Τα ευρήματα περιελάμβαναν θραύσματα αγγείων από γλάστρα, πιατάκια, πίθους, λεπίδες και νιφάδες οψιανού. Πηγή: Πρωτοελλαδική Λακωνία μετά την εποχή του Waterhouse και Simpson, εικ. 12. σελ. 14, Εleni Zavvou.

Αυτή η αξία της ιστορικής γνώσης, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά σε μια μικρή προθήκη με επιφανειακά θραύσματα κεραμικών - προϊστορικά όστρακα, στην αίθουσα του δημοτικού πνευματικού κέντρου της Απιδιάς. «Κατά αυτό τον τρόπο, μαθαίνουμε την ιστορία του χωριού μας, αυτή που νομίζαμε ότι ξέραμε και καταλάβαμε ότι δεν μπορούμε να χαρακτηρίζουμε έναν τόπο δικό μας, αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία του».