ΚΟΣΜΑΣ ΜΕΓΑΛΟΚΟΝΟΜΟΣ:ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Ο ΘΟΥΡΙΟΥ ΤΟΥ Ρήγα Το αντίγραφο των Κυθήρων

Μετά από παράκληση φίλων κοινοποιώ την ομιλία μου με θέμα: "Το Σύνταγμα και ο Θούριος του Ρήγα" που έγινε στο Ξενοδοχείο Τιτάνια, τη βραδιά που οργανώθηκε προς τιμή του 21 από τον Κυθηραϊκό Σύνδεσμο Αθηνών και την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών.

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Ο ΘΟΥΡΙΟΥ ΤΟΥ Ρήγα

Το αντίγραφο των Κυθήρων

Ο Εθνομάρτυρας Ρήγας Βελεστινλής, ο προάγγελος της Ελληνικής Επανάστασης του 21, υπήρξε και ο οραματιστής της απελευθέρωσης της Βαλκανικής χερσονήσου, στα πλαίσια μιας ευνομούμενης διαβαλκανικής «Ελληνικής Δημοκρατίας». Γνωρίζοντας πως οι Έλληνες ήταν οι πιο πρόθυμοι για να εξεγερθούν ενάντια των Οθωμανών, ο Ρήγας προετοίμαζε το έδαφος για να σημάνει η ώρα του ξεσηκωμού. Με θρυαλλίδα την επαναστατημένη Ελλάδα, ήλπιζε σε γενικευμένη επανάσταση των Βαλκάνιων Λαών. Στα πλαίσια αυτά, το 1797, εξέδωσε στη Βιέννη το βιβλίο: «Ηθικός Τρίπους», που περιλάμβανε τρία έργα, μεταφρασμένα στην Ελληνική γλώσσα, για να διατηρούν οι Ρωμιοί γραπτή επαφή με τη γλώσσα τους. Εκεί φανερώνεται δεσμός του Ρήγα με τα Κύθηρα και τον συμβολισμό τους. Το ένα έργο ήταν «Ο πρώτος ναύτης», εμπνευσμένο από τον Ελβετό λογοτέχνη Γκέσνερ και μεταφρασμένο από τον σύντροφό του, Αντώνιο Κορωνιό. Πρωταγωνιστεί η Κυθήρια καλλονή, Μελίνδα, που για χάρη της ο αγαπημένος της επινόησε την ναυσιπλοΐα, για να την ανταμώσει στο αποκομμένο νησί τής Αφροδίτης. Στη 12φυλλη «Χάρτα της Ελλάδας», ο Ρήγας, ανάμεσα σε πλήθος ιστορικών στοιχείων, στα Κύθηρα τοποθετεί μια και μοναδική πόλη, τη «Μενελαΐς». Ανύπαρκτη, μα έντονα συμβολική. Στο τέλος του 1797 τύπωσε μέσα σε δύο νύχτες, 3.000 παράνομα φυλλάδια που το καθένα περιλάμβανε τη «ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» που θα αποτελούσε το νέο Σύνταγμα του προς ίδρυση κράτους, βασισμένο στο Σύνταγμα της Γαλλικής Δημοκρατίας, επακόλουθο της μεγάλης επανάστασης του 1789. Περιλάμβανε και τον «ΘΟΥΡΙΟ» του, που δονούσε τις καρδιές των Ελλήνων και των άλλων σκλαβωμένων Λαών. Τα 2.785 φύλλα (τα υπόλοιπα 215 διανεμήθηκαν στη Βιέννη) ο Ρήγας τα έστειλε στην Τεργέστη και ειδοποίησε με επιστολή τον συνεργάτη του Αντώνη Κορωνιό να τα παραλάβει και να τα φυλάξει, μέχρι ο ίδιος να φτάσει στην Τεργέστη. Από εκεί θα αναχωρούσε με τα επαναστατικά κείμενα και με όπλα, για τη Μάνη, για να κινήσει τον αγώνα. Δυστυχώς ο Κορονιός απουσίαζε από την Τεργέστη και το υλικό έπεσε στα χέρια τού συνεταίρου του, Δημήτρη Οικονόμου. Το παράλαβε και σαν είδε το επαναστατικό περιεχόμενο, κατέδωσε τους συμπατριώτες του στις Αυστριακές αρχές. Τον Ρήγας τον έπιασαν φτάνοντας στο ξενοδοχείο. Συνελήφθησαν και οι συνεργάτες του σε Βιέννη και Τεργέστη. Όσοι είχαν Ελληνική καταγωγή, δηλαδή Τουρκική υπηκοότητα, παραδόθηκαν στο Βελιγράδι, στον εκεί Τούρκο τοποτηρητή, για να μεταφερθούν και να δικαστούν στην Κωνσταντινούπολη. Όμως, ο πανίσχυρος αυτονομημένος Πασσάς Πασβάνογλου, θα ελευθέρωνε τον Ρήγα καθ’ οδό, γιατί είχε ευεργετηθεί από αυτόν. Έτσι, με εντολή του Σουλτάνου, οι συλληφθέντες βασανίστηκαν και θανατώθηκαν με στραγγαλισμό στον πύργο Νεμπόισα του Βελιγραδίου, στις 24 Ιουνίου του 1798. Τα πτώματα, του 40χρονου Ρήγα και των 7 συντρόφων του, πετάχτηκαν στον Δούναβη. 32 χρονών ο μεγαλύτερος, 22 ο μικρότερος, οι πρωτομάρτυρες! Παλικάρια και σπουδαστές, από όλη την Ελλάδα.

Από το έντυπο υλικό τής Βιέννης οι ιστορικοί δεν βρήκαν ούτε ένα φυλλάδιο. Το μένος των Αυστριακών ήταν τέτοιο, που κατάστρεφε κάθε τι που τάραζε την καθεστηκυία τάξη. Ο Θούριος ήταν γνωστός από πρώτα και δεν χάθηκε. Ο Περραιβός, σύντροφος του Ρήγα με Αυστριακή υπηκοότητα που και για τούτο επέζησε, τον ήξερε από στήθους και τον ανατύπωσε στην Κέρκυρα. Μόνο χειρόγραφα εντοπίστηκαν που περιείχαν τη «ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» και τον Θούριο μαζί. Προφανώς κάποια είχαν κυκλοφορήσει μεταξύ των οπαδών του Ρήγα, από χέρι σε χέρι, πριν την έκδοσή τους. Από τα 215 έντυπα που διανεμήθηκαν στη Βιέννη, ίσως κάποια αντιγράφηκαν για να κυκλοφορήσουν ευρύτερα, μα φαίνεται πως οι κάτοχοί τους τα κατέστρεψαν, για να μην ενοχοποιηθούν. Στην καταστροφή τους συνετέλεσε και η έγγραφη παρότρυνση του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, προς τους κατά τόπους Επισκόπους. Τελικά σήμερα ανά τον κόσμο υπάρχουν μόνο τρία χειρόγραφα αντίγραφα που περιέχουν τη «ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» του Ρήγα.

Το πρώτο εντοπίστηκε στη Ζάκυνθο και δημοσιεύτηκε από τον ιστοριοδίφη Παναγιώτη Χιώτη. Αγνοείται, σήμερα, η τύχη του.

Το δεύτερο εντοπίστηκε το 1950 στο Βουκουρέστι και φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη της Ρουμανικής Ακαδημίας. Είχε διασωθεί από τον λόγιο Νικόλαο Παρπαρίγο, που καταγόταν από τη Λέσβο και είχε μεταναστεύσει στο Ιάσιο της Μολδαβίας. Ο ο αντιγραφέας σημειώνει πως το αντέγραψε στις 20 Ιουλίου του 1807. Δεν φαίνεται, όμως, να αποτελεί πιστό αντίγραφο του έντυπου της Βιέννης.

Το τελευταίο χειρόγραφο αντίγραφο εντοπίστηκε το 1967 από τον Κυθήριο φιλόλογο Εμμ. Στάθη, ανιχνεύοντας το αρχείο του πατέρας του, επίσης φιλόλογου Σπύρου Στάθη, που έζησε από το 1889 μέχρι το 1945. Ο Σπύρος Στάθης ήταν φλογερός πατριώτης με σημαντικό εκπαιδευτικό και συγγραφικό έργο. Ενδεικτικά υπενθυμίζω πως ίδρυσε το Γυμνάσιο Κυθήρων, πως δίδαξε πρώτος στους μαθητές του Καβάφη. Αλληλογράφησε μάλιστα μαζί του, διαβλέποντας την αξία του. Ο γιός του ο Εμμ., αθόρυβος και αυτός θεράπων του πνεύματος, αντιλήφθηκε την αξία του χειρόγραφου των Κυθήρων. Ερεύνησε το θέμα και συνέταξε θαυμαστή μελέτη που περιέλαβε σε βιβλίο 330 σελίδων, με τίτλο «Το Σύνταγμα και ο Θούριος του Ρήγα». Η αξία του συγκεκριμένου βιβλίου είναι τεράστια, γιατί αποκαλύπτει άγνωστε πτυχές τής ιστορίας μας. Αναλύει όλα τα διασωθέντα χειρόγραφα και αναδεικνύει τη σπουδαιότητα του αντιγράφου των Κυθήρων, που ο ίδιος ανέσυρε στο προσκήνιο της ιστορίας. Το αξιολογεί ως το μοναδικό πιστό αντίγραφο του έντυπου της Βιέννης. Ασχολείται και με το γλωσσικό θέμα της εποχής, που και τον Ρήγα απασχόλησε. Από αυτό το βιβλίο του αείμνηστου Μαν. Στάθη, των εκδόσεων «Αρμός», άντλησα την ουσία τής ομιλίας μου. Συμπληρώνω πως εντοπίστηκε και μια Γερμανική μετάφραση του έντυπου της Βιέννης, που έγινε όταν συνελήφθη ο Ρήγας, για να ενημερωθούν οι ανακριτές, μα και ο Αυτοκράτορας, Φραγκίσκος. Αυτή δεν σώζεται ολόκληρη. Υπάρχει και Ρωσική, προσεγμένη και ακριβής, που έγινε με τη φροντίδα Ρώσσων Ελληνιστών.

Το αντίγραφο των Κυθήρων διασώθηκε σε καλή κατάσταση. Κάτω από την επικεφαλίδα, «Πολιτική διοίκησις», όπως και στην έντυπη μορφή, υπάρχει το ρόπαλο του Ηρακλή με γραμμένες πάνω του τρεις λέξεις: «Ελευθερία, ισοτιμία, αδελφότης». Το εθνόσημο της υπό ίδρυση «Ελληνικής Δημοκρατίας». Φυσικά συνυπάρχει και ο Θούριος. Ο αντιγραφέας παραμένει άγνωστος. Κατά τον Εμμ. Στάθη η αντιγραφή έγινε σε μικρό διάστημα από την έκδοση του έντυπου πιθανόν για λογαριασμό του Κυθήριου λόγιου Εμμ. Καλούτση, που έζησε από το 1755 μέχρι το 1833 και διαπνεόταν από δημοκρατικό φρόνημα. Έτσι βρέθηκε στα Κύθηρα. Το πολύτιμο αυτό κειμήλιο ο Μανώλης Στάθης το προσέφερε στη βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, όπου και φυλάσσεται.

Τα γοργοτάξιδα της μνήμης τρεχαντήρια με γυροφέρνουνε στου Ποταμού την Πλατεία, μια καλοκαιρινή βραδιά του 1971. Ήταν που γιορτάζαμε, τότε, τα 150 χρόνια της παλιγγενεσίας μας. Με είχε βρει ένα παλικάρι να μου εξομολογηθεί πως ένοιωθε εκείνους τους καιρούς που πολεμούσε μιλιούνια εχθρούς, για να λευτερώσει την Ελλάδα μας. Έτσι έπλασα το «Πριν τη μάχη», ένα από τα πρώτα ποιήματα για κείνη τη βραδιά, του 21, ήταν. Βρήκα το θάρρος, σε νεαρή ηλικία και το απήγγειλα. Τώρα ξανάρθε το παλικαρόπουλο εκείνο… μα γέρος πια. 200 τόσα χρόνια φορτωμένα στη ράχη του. Σοφός και πολύπειρος! Μου μήνυσε πάλι. Λίγα λόγια, μα μεστωμένα. Τούτο το μήνυμα πώς να το φυλάξω μέσα μου; Σας το φανερώνω:

Τη Λευτεριά μας να ‘χομε

ορμήνια μου σας δίνω.

Κι αν λαβωμένος… μάχομαι.

Κι αν πεθαμένος… πίνω!

Κοσμάς Μεγαλοκονόμος.