O Νίκος Μπελαβίλας για τα Κύθηρα

Το Τσιρίγο, βρίσκεται εκατόν δέκα ναυτικά μίλια μακριά από τον Πειραιά αλλά ανήκει διοικητικά σε αυτόν. Μία περίεργη συνθήκη που η καταγωγή της πάει πολύ πίσω στο χρόνο.

Για να καταλάβουμε ετούτη την ιδιομορφία, ας σκεφτούμε ότι τα Κύθηρα απέχουν από το λιμάνι μας όσο απέχει η Νάξος. Με τη διαφορά ότι στη Νάξο πηγαίνουμε με δύο-τρία πλοία την ημέρα ενώ στα Κύθηρα με δύο-τρία πλοία την εβδομάδα. Αλλιώς 350 χλμ οδηγώντας και φέρυ-μποτ από τη Νεάπολη της Λακωνίας.

Πολύ προτού υπάρξει ο σύγχρονος Πειραιάς, από τον Μεσαίωνα ως τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, τα Κύθηρα έστεκαν θαλασσινός φρουρός ανάμεσα στην Αδριατική και στο Αιγαίο. Όλοι οι στόλοι, όλα τα εμπορικά καράβια που έπλεαν προς Κωνσταντινούπολη και Άγιους Τόπους ήταν αναγκασμένα να περάσουν δίπλα από εκείνες τις ακτές ή να πιάσουν στα παλιά λιμάνια του νησιού για ασφάλεια και ανεφοδιασμό.

Υπήρχε άλλη μία γεωγραφική ιδιαιτερότητα. Σε όλες τις κρητικές επαναστάσεις - και ήταν πολλές- οι φυγάδες από την Κρήτη περνούσαν από το πειρατικό πέρασμα. Γραμβούσα, Αντικύθηρα, Κύθηρα προς τη Μάνη. Η σημασία του νησιού στις μεγάλες ρότες της Μεσογείου ερμηνεύει γιατί τόσο οι Βενετσιάνοι όσο και οι Βρετανοί κρατούν το Τσιρίγο ως τον 19ο αιώνα στη γεωγραφική ενότητα των Ιονίων. Ανήκε γεωπολιτικά στην αλυσίδα των λιμανιών της ναυτικής πορείας από τη δυτική Μεσόγειο προς το Λεβάντε, προς το δικό μας αρχιπέλαγος. Όταν όλα αυτά τελείωσαν, τότε που ο Πειραιάς έγινε μεγάλο λιμάνι με εργοστάσια, επιχειρήσεις, εμπόριο. Τότε το Τσιρίγο καταρρέει. Ανοίγει ένας άλλος ναυτικός δρόμος. Καϊκια και μικρά ατμόπλοια ανεβοκατέβαιναν από το λιμάνι μας, προς και από Αργοσαρωνικό, Λεωνίδιο, Μονεμβασιά, Γύθειο, Γερολιμένα, Οίτυλο, ως Καλαμάτα. Μέσω αυτής της ρότας, αγροτικά προϊόντα και άνθρωποι έρχονταν στην πρωτεύουσα. Εργάτες Τσιριγώτες στην πειραϊκή βιομηχανία, μία ολόκληρη παροικία. Ο Καραβάς, η μικρή συνοικία δίπλα στο εργοστάσιο του Τσιριγώτη Δηλαβέρη μάλλον από εκεί έλκει την καταγωγή του. Συντοπίτες του βιομήχανου οι οποίοι εργάζονταν στο κεραμοποιείο.
Από τότε τα Κύθηρα ζουν ξεχασμένα στην άκρη της σκιάς του Πειραιά. Ενάμιση αιώνα!

Άκουγα από παιδί ιστορίες για το μακρινό νησί. Η γιαγιά Τσιριγώτισσα, παιδί μετανάστη από τον Ποταμό, ο οποίος έφτασε στον Πειραιά πριν τα χίλια εννιακόσια. Εκείνη υμνούσε την πατρική πατρίδα της, στην οποία δεν κατόρθωσε να φτάσει ποτέ λόγω του δύσκολου ταξιδιού. Έπειτα νεανικά και ερευνητικά ταξίδια αποκάλυψαν τον τόπο με τις άπειρες ομορφιές, τα άγνωστα μνημεία των επάλληλων εποχών. Συνάντησα ξανά τις περιγραφές του νησιού στα αρχεία: σε ημερολόγια Βρετανών ναυάρχων τον καιρό των ναπολεόντιων πολέμων στο Γκρίνουιτς του Λονδίνου, σε γκραβούρες στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι. Τα κρυμμένα μυστικά των περασμένων αιώνων μας τα έμαθε η Χρύσα Μαλτέζου, μία σπουδαία ιστορικός, διευθύντρια του Βυζαντινού Ινστιτούτου της Βενετίας.

Η κατεστραμμένη από τον Μπαρμπαρόσσα Παλαιόχωρα είναι ο βυζαντινός Άγιος Δημήτριος αετοφωλιά επάνω από τους γκρεμούς, ο βενετσιάνικος οχυρός Μυλοπόταμος και το απόρθητο Κάστρο της Χώρας δεσπόζουν σε συγκλονιστικά τοπία. Στέκονται ισάξια δίπλα στα πολυσύχναστα οχυρά της Πελοποννήσου ή τις διάσημες χώρες των Κυκλάδων.

Όμως τα γνωρίζουν ελάχιστοι. Γιατί τα Κύθηρα είναι μακριά και αποκλεισμένα. Η απομόνωσή τους γίνεται ακόμη χειρότερη, καθώς η απαραίτητη δημόσια μηχανή για να κρατήσει το νησί ζωντανό αγκομαχάει. Λείπουν γιατροί, δάσκαλοι, πυροσβέστες για τις θερινές πυρκαγιές. Αξιόλογα ιστορικά κτίρια εγκαταλειμμένα τα οποία θα μπορούσαν να αναζωογονήσουν τον τοπικό πολιτισμό στέκουν εγκαταλειμμένα. Το αεροδρόμιο έχει προβλήματα με τον διάδρομο προσγειώσεων και η ακτοπλοϊκή σύνδεση με το βύθισμα του μοναδικού πλοίου το οποίο καλύπτει το νησί. Ο απαρχαιωμένος κεντρικός οδικός άξονας της Αγγλοκρατίας, αντί να συντηρηθεί και να αναβαθμιστεί βρίσκεται σχεδόν στην εποχή του Μαίτλαντ, εκείνου του φοβερού αρμοστή.

Έτσι, ένα νησί με πλούτο αγροτικό, μνημειακό, φυσικού περιβάλλοντος, παραδοσιακών οικισμών στεφανωμένο από τον θαλασσινό ορίζοντα του Ταινάρου και του Μαλέα, με καλούς προκομένους κατοίκους ζει αποκομμένο από τη σύγχρονη Ελλάδα. Αν υπάρχει ένα παράδειγμα αποκλεισμού, τόσο κοντά και τόσο μακριά στον Πειραιά, αυτό είναι τα Κύθηρα. Η λύση είναι πασίγνωστη και απλή: Στελέχη για την κοινωνία, χρήματα για τις υποδομές όχι με πρόσκαιρες «παροχές» ή «κουπόνια» στην τύχη, αλλά με ένα στρατηγικό σχέδιο μακράς πνοής για ήπια αγροτοτουριστική ανάπτυξη με σφραγίδα το εξαιρετικό πολιτιστικό κεφάλαιο των Κυθήρων.

portnet.gr