Απόκριες: Ήθη και έθιμα αναβιώνουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας

Το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς είναι παραδοσιακά συνδεδεμένο με την κορύφωση των εκδηλώσεων. Μικροί και μεγάλοι φορούν τις στολές τους και γιορτάζουν τη λήξη του Τριωδίου και την έναρξη της Σαρακοστής. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας αναβιώνουν ήθη και έθιμα που έχουν διατηρηθεί μέσα στον χρόνο. Σκωπτικά και μη, γεμάτα χορό αλλά και τραγούδι, τα έθιμα των ημερών αυτών ενώνουν τους μασκαράδες σε ένα ατέρμονο γλέντι.

Η Κρήτη, πλούσια σε παραδόσεις, διατηρεί αναλλοίωτη τη λαϊκή της κληρονομιά, με πολλές τελετουργίες. Μία από αυτές, η σιβιανή μάσκα, που αναβιώνει στα νότια του νομού Ηρακλείου, στο χωριό Σίβα.

Πρόκειται για παραδοσιακή μάσκα του χωριού, που αποτελεί μία από τις πιο εντυπωσιακές του ελληνικού και του ευρύτερου μεσογειακού χώρου. Μασκαράδες φτιάχνουν τη μάσκα από το φυτό αγαύη, ζωγραφίζουν άσπρα δόντια και επισκέπτονται διάφορα σπίτια του χωριού.

Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται και στην Κέρκυρα αυτές τις ημέρες, όπου αναβιώνει η κορφιάτικη πετεγολέτσα. Η κορφιάτικη πετεγολέτσα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένα είδος θεάτρου δρόμου, με πολλά στοιχεία από την κομέντια ντελ άρτε. Το δρώμενο διεξάγεται πάντα σε υπαίθριο χώρο, με κύριο στοιχείο τη σάτιρα.

Οι συμμετέχοντες καυτηριάζουν ανθρώπους, γνωστούς και μη, όπως και διάφορες καταστάσεις που συμβαίνουν είτε στην Κέρκυρα είτε ευρύτερα στην Ελλάδα.

Εντονα σκωπτικό, με σατιρική διάθεση και θεατρικά στοιχεία είναι και το αποκριάτικο έθιμο του μπέη, με ρίζες στα χρόνια της τουρκοκρατίας, που διασώζεται μέχρι σήμερα σε αρκετά χωριά του βόρειου Εβρου.

Την Κυριακή της Τυρινής, από νωρίς το πρωί, ο μπέης Τούρκος αξιωματούχος, η σύζυγός του, η μπέινα, και ένας ιδιόμορφος και πολυμελής θίασος επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού, με τον μπέη να εισπράττει τον φόρο που αποδιδόταν στον κατακτητή, να μοιράζει ευχές, να σατιρίζει τους πάντες και να δέχεται και ο ίδιος τα πειράγματα των συγχωριανών του.

Στήνουν γλέντι

Αίσθηση προκαλούν τα έθιμα και στην Κοζάνη, με τις γειτονιές να ανάβουν φωτιές και να στήνουν γλέντι. Το χαρακτηριστικό της κοζανίτικης Αποκριάς είναι οι φανοί, που στηρίζονται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων της, οι οποίοι τους ετοιμάζουν και πρωτοστατούν στο γλέντι, με τα παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια, τα λεγόμενα «ξινέτροπα», φυσικά υπό τους ήχους των πνευστών.

Οι φανοί σε όλη την πόλη ανάβουν κατά τις 8 το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς, κι αμέσως οι άνθρωποι αρχίζουν το τραγούδι και το χορό. Το κέφι ανάβει, το κρασί ρέει άφθονο, οι παραδοσιακές κοζανίτικες πίτες, τα γνωστά «κιχί», κυκλοφορούν παντού και ο κύκλος γύρω από τον βωμό μεγαλώνει. Στην αρχή λέγονται τραγούδια της αγάπης και του έρωτα, και ορισμένα εμπνευσμένα από τα κατορθώματα των κλεφτών κατά την Επανάσταση. Τα πιο τολμηρά λέγονται στη συνέχεια, είναι σκωπτικά και διακωμωδούν άνδρες και γυναίκες.

Αρματα

Αλλά και στη Λιβαδειά οι κάτοικοι περιμένουν πώς και πώς να έρθει η Κυριακή της Αποκριάς για να γιορτάσουν το γαϊτανάκι, το οποίο προετοιμάζουν, φτιάχνοντας άρματα. Την Κυριακή της Αποκριάς μασκαράδες παρελαύνουν προς την κεντρική πλατεία, όπου πλέκονται τα γαϊτανάκια, και παρουσιάζονται αποκριάτικα σκετς, τραγούδια και παντομίμες από τους μασκαράδες. Στη συνέχεια ακολουθεί γλέντι, με λαϊκά τραγούδια και χορούς.

Η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σηματοδοτεί το κάψιμο του τζάρου στην Ξάνθη.

Την Κυριακή, στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου ντόπιοι και επισκέπτες παρακολουθούν να καίγεται ο τζάρος, ένα ανθρώπινο ομοίωμα τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια. Σκοπός είναι να ξορκιστεί το κακό, που στην προκειμένη περίπτωση είναι η απομάκρυνση των ψύλλων το καλοκαίρι. Το έθιμο κρατάει χρόνια, το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της ανατολικής Θράκης και ζωντανεύει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού.

Με τους ήχους των κουδουνιών αποχαιρετούν τις Απόκριες οι κάτοικοι της Σκύρου. Οι κυρίαρχες μορφές είναι ο γέρος, η κορέλα και ο φράγκος. Εθιμο πολλών χρόνων, με διονυσιακές ρίζες, ο γέρος και η κορέλα υπενθυμίζουν μια φυσική καταστροφή που κατέστρεψε όλα τα κοπάδια του νησιού.