Πειραιάς: Η Μεγάλη Βεντέτα Μανιατών - Κρητών και τα αιματηρά επεισόδια του Φλεβάρη του 1906
*Του Σταύρου Μαλαγκονιάρη: Το άβατο του Πειραιά και ο εμφύλιος Μανιατών-Κρητικών: Μια λογομαχία μεταξύ ενός Κρητικού και ενός Μανιάτη αχθοφόρου στον Πειραιά μετέτρεψε όλη την πόλη σε πεδίο μάχης, με τον κρατικό μηχανισμό σε ρόλο θεατή.
Ωστόσο, κατά διαστήματα γίνονταν μάχες, κυρίως στην περιοχή της Καστέλλας, όπου είχαν σπίτια διάφοροι εύποροι Μανιάτες. Σε αυτές τις μάχες άλλο ένα άτομο έχασε τη ζωή του και πολλοί τραυματίστηκαν.
Η κυβέρνηση του Κερκυραίου Γ. Θεοτόκη φαινόταν να έχει χάσει τον έλεγχο.
Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας ο πρωθυπουργός συγκάλεσε το υπουργικό συμβούλιο στο σπίτι του για να εξετάσει τη λήψη μέτρων που θα συντελούσαν στην αποκατάσταση της τάξης.
«Μετά μακράν συζήτησιν απεφασίσθη να δοθή διαταγή εις τον διευθύνοντα την στρατιωτικήν δύναμιν εν τη ημετέρα πόλει, ίνα εξαντλήσει άπαντα τα ήπια μέτρα προς επαναφοράν της τάξεως εναντία δε περιπτώσει καθ’ ην οι ταραξίαι δεν θα υπήκουον εις τας παρακλήσεις των αρχών να μεταχειρισθή την βίαν», έγραφε η ημερήσια πειραϊκή εφημερίδα «Σφαίρα».
Τελικά, την Τρίτη το μεσημέρι με τη μεσολάβηση και του δημάρχου Αθηναίων Σπ. Μερκούρη συγκροτήθηκαν επιτροπές από επιφανείς Μανιάτες και Κρητικούς που θα συζητούσαν για τον τρόπο αποκατάστασης της τάξης.
Η πρώτη συνάντηση έγινε στο Μικρολίμανο και από τους Μανιάτες πήραν μέρος οι Γ. Τζανετάκης, Γ. Πετροπουλάκης, Π. Ραζέλος, Κατσάκος και Βοϊδής Μαυρομιχάλης, ενώ από τους Κρήτες οι Μάνος, Ζυμβρακάκης, Λουκάκης, Τσόντος, Τσολακόπουλος, Μαλιντρέτος, Παπαμαλέκος και Στυλιανάκης.
Το πρώτο θέμα που τέθηκε ήταν ο αφοπλισμός των δύο πλευρών και εν συνεχεία έγινε συζήτηση «περί του τρόπου ειρηνεύσεως των διαμαχομένων φυλών (…) χωρίς να προσβληθή η φιλοτιμία οιουδήποτε εκ των ερισάντων». Πραγματικά, επήλθε συμφιλίωση και εκδόθηκαν εντάλματα σύλληψης των αχθοφόρων που είχαν προκαλέσει τα πρώτα επεισόδια.
Ωστόσο, είχε παραμείνει ανοιχτό το θέμα της λειτουργίας της αχθοφορικής υπηρεσίας.
Οι έμποροι της Αθήνας και του Πειραιά βρήκαν την ευκαιρία να επαναφέρουν αίτημά τους ουσιαστικά για ιδιωτικοποίηση της αχθοφορικής υπηρεσίας, με την ανάληψή της από έναν εργολάβο.
Η κυβέρνηση αρχικά ήταν θετική σ’ αυτό προκαλώντας δικαιολογημένη αγωνία στους αχθοφόρους για τη δουλειά τους.
Ομως, η περίοδος ήταν προεκλογική. Ετσι, στις 18 Φεβρουαρίου, ο Γ. Θεοτόκης επισκεπτόμενος το Τελωνείο Πειραιά έκανε, αμέσως, ένα… βήμα πίσω δεσμευόμενος ότι στη νέα υπηρεσία θα προσληφθούν, κατά προτεραιότητα, οι υπάρχοντες αχθοφόροι.
Λίγες ημέρες αργότερα, έγιναν και τα… επόμενα βήματα και η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη.
Ομως, μ’ αυτά και μ’ αυτά ο Θεοτόκης κέρδισε ξανά τις εκλογές που έγιναν περίπου έναν μήνα αργότερα, στις 26 Μαρτίου 1906.
Ο Σουρής για τον εμφύλιο
Στης Καστέλλας την ένδοξη ράχη
«Στης Καστέλλας την ένδοξη ράχη
περπατώντας η Δόξα μονάχη
προς τους έξω και μέσα κηρύττει
με Στεντόρων μυρίας κραυγάς
πως πιαστήκαν η Μάνη κι’ η Κρήτη
κι’ εμφυλίους τελούμεν σφαγάς.
(…)
Στον Πειραιά τον ευτυχή
πέφτουν τα βόλια σαν βροχή
κι’ η μπόμπαις σαν χαλάζι
κι’ ο κόσμος αλαλάζει
Καθένας αμπαρόνεται με ρίγους κρύο τρόμου
για να μην τούλθη κουμπουριά καταμεσής του δρόμου.
Τρόμος και πάταγος πολύς,
κι’ ο Κόντες (εν. τον Θεοτόκη) επί κεφαλής
στρατών και λεγεώνων
αφίνει τους συνδυασμούς,
και χύνεται μέσ’ στους βρασμούς
φυλετικών αγώνων».
Και παρακάτω, πολύ εύστοχα, ο Σουρής έγραφε:
«Χαίρε, της τάξεως κοιτίς, της ασφαλείας χώρα…
τρεις μονάχα, βρε Περικλή, σκοτώθηκαν ώς τώρα,
όμως μην απελπίζεσαι κι’ ημέρα πλησιάζει,
που για του γένους την τιμή
Ρωμηός Ρωμηόν θα πολεμή,
Ρωμηός Ρωμηόν θα σφάζη».
Οι περιοχές των... παρατάξεων
Δύο λόφοι βρίσκονται στον Πειραιά, ο ένας απέναντι από τον άλλον, και στις κακοτράχαλες πλαγιές τους επέλεξαν να εγκατασταθούν Κρητικοί και Μανιάτες.
Πολλοί συγγραφείς, με προφανή ρομαντική διάθεση, αποδίδουν την επιλογή τους στη μορφολογία των πατρίδων τους, στα βουνά της Κρήτης και της Μάνης.
Ομως, άλλοι, ίσως πιο ρεαλιστές, σημειώνουν ότι το κέντρο τού τότε Πειραιά ήταν ήδη μοιρασμένο, αρχικά, ανάμεσα σε Χιώτες και Υδραίους, στους οποίους σταδιακά προστέθηκαν, μετά το 1850, και άλλοι εσωτερικοί μετανάστες από Κύθηρα ή πρόσφυγες από Σάμο και Ψαρά, οπότε δεν περίσσευαν εδάφη για τους νεοφερμένους από Κρήτη και Μάνη.
Οπως και να ’χει, Κρητικοί και Μανιάτες που άρχισαν να καταφτάνουν στον Πειραιά, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, βρέθηκαν να χτίζουν τα φτωχικά, πλίνθινα, σπίτια τους στη βορειοδυτική πλευρά του Προφήτη Ηλία και στον λόφο Βώκου, αντίστοιχα.
Ολα δείχνουν ότι το πρώτο μεγάλο «κύμα» Κρητών έφτασε στον Πειραιά μετά το άδοξο τέλος της επανάστασης του 1866.
Αυτοί άρχισαν να δημιουργούν τον πρώτο οικισμό στους πρόποδες του Προφήτη Ηλία, στην αντίθετη πλευρά από την Καστέλλα, για ν’ ακολουθήσουν νέα μεγάλα «κύματα» μετά τις επαναστάσεις του 1889 και του 1897.
Η περιοχή αυτή, που αργότερα ονομάστηκε «Κρητικά», ονομαζόταν αρχικά «Αράπικα», πιθανόν λόγω της διαμονής μελαψών Τούρκων ή Αιγύπτιων στρατιωτών πριν από την απελευθέρωση, και είχε μόνο κατσάβραχα και μερικά νταμάρια.
Ενας δεύτερος συνοικισμός δημιουργήθηκε από τον Κρητικό ηγούμενο Μισαήλ, του οποίου το επώνυμο λέγεται ότι ήταν Καβαλίνης. Ο ηγούμενος αυτός εκτελούσε χρέη εφημέριου στον επί της κορυφής ευρισκόμενο μικρό ναό του Προφήτη Ηλία. Αυτός ο συνοικισμός βρισκόταν στην πλαγιά του λόφου, στο ύψος της σημερινής οδού Θεάτρου.
Πιο κάτω δημιουργήθηκε ακόμα ένας συνοικισμός που λεγόταν «Τσουχλάρη» και λίγο πιο μακριά βρισκόταν το «Πηγάδι του Στρατιώτη», που ονομαζόταν έτσι κατ’ άλλους διότι εκεί υπήρχαν στρατώνες και κατ’ άλλους διότι είχε πνιγεί ένας στρατιώτης.
Αυτοί οι συνοικισμοί δημιουργήθηκαν, σταδιακά, μετά το 1878, αποκλειστικά από Κρητικούς και μέχρι το 1890 αριθμούσαν 300-400 σπίτια.
Καθώς, δε, οι Κρητικοί έφταναν συνήθως ύστερα από επαναστάσεις, οι περισσότεροι έρχονταν οπλισμένοι και φορούσαν την πολεμική εξάρτυσή τους.
Βέβαια, μαζί τους έφερναν και τα έθιμά τους. Ενα απ’ αυτά ήταν και το πασχαλινό κάψιμο του Ιούδα. Ομως, το 1889 οι αρχές αποφάσισαν να το απαγορεύσουν. Ενας αστυνόμος ονόματι Μίτσας πήγε, τότε, στην περιοχή με ένα απόσπασμα για να επιβάλει τον νόμο.
Οι Κρήτες ήταν ανένδοτοι. Οπλίστηκαν «μέχρι οδόντων», πήραν θέσεις μάχης και αφού απέκλεισαν το απόσπασμα των αστυνομικών, τους αφόπλισαν και τους… συνέλαβαν. Χρειάστηκε, δε, να πάει εκεί ολόκληρο τάγμα του στρατού για ν’ απελευθερώσει τους αστυνομικούς!...
Μετά το 1875, έφταναν στον Πειραιά και οι πρώτοι Μανιάτες, που εγκατέλειψαν την άγονη γη της πατρίδας τους αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στο αναπτυσσόμενο τότε λιμάνι.
Εκείνα τα χρόνια στη βορειοδυτική πλαγιά του λόφου Βώκου έβοσκαν μερικά κοπάδια πρόβατα και υπήρχαν μόνο στάνες και κάποια καλύβια των βοσκών.
Στους πρόποδες του λόφου, στην περιοχή δεξιά του σημερινού σταθμού του Προαστιακού, υπήρχε το λεγόμενο «χωριό του Μελετόπουλου». Ηταν μια έκταση με κτήματα και οικόπεδα ενός από τους πρώτους οικιστές του Πειραιά, του Νικόλαου Δημ. Μελετόπουλου (1814-1878), από το Αργος.
Οι φτωχοί Μανιάτες δεν μπορούσαν, βέβαια, ν’ αγοράσουν οικόπεδα από τον Μελετόπουλο. Γι’ αυτό, τα πρώτα σπίτια χτίστηκαν στην πλαγιά. Με το πέρασμα των χρόνων, όμως, καθώς αυξάνονταν τα σπίτια των Μανιατών και χάθηκαν τα όρια με την παλιά ιδιοκτησία Μελετόπουλου, ο συνοικισμός ονομάστηκε «Μανιάτικα Χωριό του Μελετόπουλου».
Η διακύμανση του πληθυσμού δεν είναι γνωστή. Ομως, το 1889 ένα αιματηρό επεισόδιο μεταξύ Μανιατών έδωσε αφορμή να φτιαχτεί ένας σύλλογος με την επωνυμία «Αλληλεγγύη». Σκοπός του ήταν η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών του, αλλά ταυτόχρονα επιλαμβανόταν και για κάθε διαφορά που ανέκυπτε μεταξύ τους.
Προφανώς λοιπόν ο πληθυσμός θα είχε, ήδη, αυξηθεί αν και δεν σώζονται στοιχεία γι' αυτό.
Πάντως, φαίνεται ότι από το 1897 και μετά υπήρξε αυξημένη μετανάστευση Μανιατών προς τον Πειραιά, με ένα μεγάλο «κύμα» να φτάνει το 1915 και όπως διαβάζουμε σε εφημερίδα του Μεσοπολέμου, «από το έτος αυτό η συνοικία μετεμορφώθη εις πραγματική πόλη. Εδημιουργήθησαν κέντρα, δρόμοι, εκτίστηκαν μεγάλες οικοδομές και λειτουργούν ήδη πλείστα κέντρα αναψυχής»
Δεν υπάρχουν σχόλια