Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό

Το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό, με αρχικά ΕΛΑΝ, ήταν το αντιστασιακό ναυτικό που έδρασε σε διάφορες θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας την περίοδο της κατοχής, το οποίο και διαλύθηκε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Γενικό ιστορικό.

Το ΕΛΑΝ ξεπήδησε ουσιαστικά μέσα από τα σπλάχνα του ΕΛΑΣ τουλάχιστον στις παράλιες περιοχές που ελέγχονταν απ΄ αυτόν. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι όλα τα ελληνικά σκάφη που έδρασαν κατά την εθνική αντίσταση υπάγονταν σ΄ αυτό, όπως π.χ. τα σκάφη της λεγόμενης «διαφυγής».


Αρχικά η δράση των ανταρτών στη θάλασσα ήταν πολύ περιορισμένη, βοηθώντας κάποιες μικροομάδες με τρόφιμα, εφόδια και μεταφορές στελεχών ή και ομάδων που εντοπίζονταν κυρίως στον Κορινθιακό Κόλπο υποστηρίζοντας Ρουμελιώτες αντάρτες. Μοναδική άξια λόγου επιχείρηση ήταν η απελευθέρωση 60 εκτοπισμένων κομουνιστών στις18 Ιουλίου του 1943 που παρέμεναν ακόμα στον Άη Στράτη και οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε ακτή της Μακεδονίας.

Κάποια έντονη όμως δραστηριότητα του ΕΛΑΝ άρχισε να παρατηρείται από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και μετά, όπου διάφορα μικρά σκάφη, ιστιοφόρα και μηχανοκίνητα καΐκια και μεγαλύτερα ανέλαβαν να μεταφέρουν ιταλικές φρουρές από διάφορα νησιά στη Στερεά Ελλάδα, όπως από την Εύβοια προς τη Λοκρίδα, από τη Σκιάθο στο Πήλιο, από τα Κύθηρα στην Ελιά Λακωνίας και το Γύθειο, κ.ά. Βέβαια κύριος στόχος αυτών των μεταφορών ήταν η ανεξέλεγκτη λαφυραγώγηση του οπλισμού και των εφοδίων των Ιταλών.

Αυτή ακριβώς την περίοδο φέρεται να ρίχτηκε και η ιδέα ενός ένοπλου ναυτικού παράλληλα με τον ένοπλο ΕΛΑΣ που θα αναλάμβανε και επιχειρήσεις κατά των κατακτητών. Σταθμός για την ανάπτυξη του ΕΛΑΝ αποτέλεσε η ίδρυση της ΠΕΕΑ στις 10 Μαρτίου του 1944 όπου στο Εθνικό Συμβούλιο που ακολούθησε με το Γ΄ Ψήφισμα έγιναν αποδεκτές προτάσεις ορισμένων εθνοσυμβούλων για την ίδρυση Ναυτικής Υπηρεσίας υπό τις διαταγές του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ η οποία και πράγματι ανέλαβε τη συγκρότηση και διοίκηση μονάδων, υπό τους Μιλτιάδη Σοφιανό, Αλέκο Σκουμπιώτη κ.ά.. Έτσι συνέχεια των παραπάνω συγκροτήθηκαν τέσσερις ναυτικές μοίρες και ένας ανεξάρτητος στολίσκος οι:
1η (I) ναυτική μοίρα Πελοποννήσου – Ζακύνθου,2η (IΙ) ναυτική μοίρα Δυτικής Στερεάς και Ιονίων νήσων,3η (III) ναυτική μοίρα Ευβοϊκού – Σαρωνικού – Κορινθιακού,4η (IV) ναυτική μοίρα Πηλίου και Παγασητικού και o ανεξάρτητος στολίσκος Μαλιακού. Αρκετά δε αργότερα δημιουργήθηκαν άλλες δύο μοίρες,η 5η (V) ναυτική μοίρα Θερμαϊκού – Χαλκιδικής καιη 6η (VI) ναυτική μοίρα Στρυμόνα – Αλεξανδρούπολης, που φέρεται να είχε και τη σημαντικότερη δράση, υπό τον Σ. Σπίντζο (ή καπετάν Φουρτούνα).

Από την Άνοιξη του 1944 μέχρι την απελευθέρωση φέρονται οι μοίρες του ΕΛΑΝ να διεξήγαγαν κάποιες επιτυχείς επιχειρήσεις κατά των κατακτητών που βοήθησε στον επιπλέον εξοπλισμό τους σε όπλα, πυρομαχικά και καύσιμα. Τελευταία δράση του ΕΛΑΝ ήταν κατά τα λεγόμενα Δεκεμβριανά όπου σε πολλές περιπτώσεις ανέλαβε μετακινήσεις τμημάτων του ΕΛΑΣ, μεταφορές πυρομαχικών, τροφίμων και ζωοτροφών. Το ΕΛΑΝ την εποχή εκείνη αριθμούσε συνολικά 1200 άνδρες.
Τελικά μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και με βάση ειδικό πρωτόκολλο της Συμφωνίας τα σκάφη και όλος ο οπλισμός του ΕΛΑΝ παραδόθηκαν θεωρούμενα κτήμα του ελληνικού κράτους.



Μνημείο – Ύμνος

Μνημείο του ΕΛΑΝ έχει ανεγερθεί στην Αντίκυρα, με δύο χάλκινους ανδριάντες Ελανιτών φερόμενοι προ ιστού μετά ιστίου.

Ο «Ύμνος του ΕΛΑΝ» αναφέρεται στη 3η ναυτική μοίρα, τους στίχους του οποίου συνέγραψε τον Μάιο του 1944 ο Φώτης Λαμψίδης (Φωτεινός) και συνέθεσε πολύ αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης και πρωτο-αποδόθηκε από τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου το 1976.


«Απ’ την Αντίκερα προβάλλει ο 
Ζαχαριάς
και ξεμακραίνει 
το ελανίτικο 
καράβι θαλασσομάχοι 
εμείς της λευτεριάς….»



ΕΛΑΝ: Το Ναυτικό του ΕΑΜ