Μανιάκι, 20 Μαΐου 1825: Η θυσία του Παπαφλέσσα και το τίμημα της διχόνοιας

Ηλιας Παναγιωτακακος

Η Επανάσταση του 1821, εκείνο το τολμηρό άλμα προς την Ελευθερία, δεν υπήρξε μια αδιάκοπη ανηφορική πορεία. Στις αρχές του 1825, η σπίθα της ανεξαρτησίας έμοιαζε να τρεμοσβήνει. Όχι μόνο εξαιτίας της ορμητικής επέλασης του Ιμπραήμ, αλλά και λόγω μιας πιο ύπουλης, εσωτερικής απειλής: της διχόνοιας. Της ίδιας διχόνοιας που ο Διονύσιος Σολωμός κατήγγειλε με πάθος στον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, βλέποντας τα “τέκνα” της Ελλάδας να σηκώνουν χέρι αδελφοκτόνο. «Και η διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή / καθενός χαμογελάει, πάρ’ το, λέγοντας, και συ».

Ο Παπαφλέσσας –κατά κόσμο Γρηγόριος Δικαίος– ήταν μια προσωπικότητα εκρηκτική, αντιφατική, αλλά βαθιά πατριωτική. Πολιτικός, ιερωμένος, ρητορικός και θερμόαιμος, είχε το χάρισμα να εμπνέει ακόμα κι όταν οι πιθανότητες έμοιαζαν χαμένες. Είχε πάρει θέση υπέρ του κυβερνητικού Κουντουριώτη και απέναντι στον Κολοκοτρώνη, που τότε βρισκόταν φυλακισμένος, μαζί με άλλους μεγάλους οπλαρχηγούς – θύματα του εμφυλίου. Κι όμως, όταν κατάλαβε πως ο Ιμπραήμ δεν ήταν απλώς ένας στρατηγός, αλλά ο φορέας της καταστροφής της Επανάστασης, πρότεινε την απελευθέρωση των αντιπάλων του, αναγνωρίζοντας ότι μόνο ενωμένοι οι Έλληνες μπορούσαν να σταθούν όρθιοι.

Η Ιστορία, όμως, δεν περίμενε. Ο Ιμπραήμ είχε ήδη καταλάβει το Νεόκαστρο και κατευθυνόταν προς την καρδιά της Πελοποννήσου. Ο Παπαφλέσσας, χωρίς να έχει συγκροτήσει ικανό στράτευμα, αποφασίζει να σταματήσει τον εχθρό στο Μανιάκι. Ίσως γιατί ήθελε να ξυπνήσει συνειδήσεις. Ίσως γιατί πίστευε πως η θυσία του θα έδειχνε αυτό που τα λόγια δεν κατάφερναν πια: ότι η Ελευθερία αξίζει τα πάντα – ακόμα και τη ζωή.

Κατέλαβε τη στρατηγική θέση στο Μανιάκι και περίμενε ενισχύσεις που ποτέ δεν ήρθαν. Αντί για 10.000, είχε μόλις 1.300 άνδρες. Και καθώς οι ορδές του Ιμπραήμ εμφανίστηκαν σαν μαύρο ποτάμι στον ορίζοντα, ο φόβος ρίζωσε στις καρδιές των Ελλήνων. Οι διαρροές ξεκίνησαν. Σύντομα, απέμειναν περίπου 600 πολεμιστές.

Στις 20 Μαΐου 1825 ξεσπά η μάχη. Οχτώ ώρες άνισου αγώνα. Οι άντρες του Παπαφλέσσα πέφτουν μέχρι τον τελευταίο σχεδόν. Ο ίδιος σκοτώνεται μαχόμενος. Ο Φωτάκος, αυτόπτης μάρτυρας και σύντροφος του, γράφει πως «τον εσεβάσθη και ο Ιμπραήμ».
Πράγματι, ο Αιγύπτιος στρατηγός, βλέποντας το πτώμα του Παπαφλέσσα να στέκεται σχεδόν όρθιο, στηριγμένο σε έναν βράχο, με το πρόσωπο στραμμένο προς τον ουρανό, διέταξε να τον περιποιηθούν, να τον ενταφιάσουν με τιμές. Λέγεται πως είπε στους στρατιώτες του: «Αν είχα δέκα τέτοιους άντρες, θα κυβερνούσα τον κόσμο».

Η εικόνα αυτή – ενός ανθρώπου που αψήφησε το θάνατο για να αφυπνίσει τη συνείδηση ενός λαού – μένει χαραγμένη στη συλλογική μνήμη. Η Μάχη στο Μανιάκι δεν κερδήθηκε ποτέ στρατιωτικά. Αλλά νίκησε στο επίπεδο του ηθικού παραδείγματος. Ο Παπαφλέσσας, με τη θυσία του, έστειλε ένα μήνυμα τόσο δυνατό όσο και αιώνιο: χωρίς ενότητα, καμία Επανάσταση δεν μπορεί να επιβιώσει.

Κι εκεί ακριβώς βρίσκεται το βαθύτερο μήνυμα. Ότι η Επανάσταση δεν απειλήθηκε μόνο από τα σπαθιά των Οθωμανών, αλλά και από τις ματαιοδοξίες, τις έριδες, τις αδελφοκτονίες. Ο Κολοκοτρώνης, λίγους μήνες μετά τη μάχη, θα αποφυλακιστεί. Θα είναι εκείνος που, μαζί με τον Καραϊσκάκη και άλλους αγωνιστές, θα συνεχίσει τον αγώνα.

Το αίμα του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι δεν χύθηκε μάταια. Ήταν το τίμημα της αφύπνισης. Ήταν η ηχηρή απάντηση απέναντι στη διχόνοια. Ήταν το κάλεσμα σε κάτι μεγαλύτερο: στην υπέρβαση του «εγώ» για το «εμείς».
Από τις στάχτες της ήττας, θα ακολουθήσουν οι μεγάλες στιγμές της Αντίστασης: η απελευθέρωση των φυλακισμένων οπλαρχηγών, η αφύπνιση των Ελλήνων, η ανάσχεση της καθοδικής πορείας.

Σήμερα, κάθε Μάιο στο Μανιάκι δεν είναι απλώς επέτειος. Είναι υπενθύμιση ευθύνης. Ότι η Ελευθερία και η Δημοκρατία δεν είναι ποτέ αυτονόητες. Ότι οι διχόνοιες σκοτώνουν όχι μόνο σώματα, αλλά και ελπίδες. Ότι πάντα θα χρειάζονται Παπαφλέσσες —όχι για να πεθάνουν, αλλά για να θυμίζουν πώς πρέπει να ζούμε: με τόλμη, με ενότητα, με πίστη σε κάτι μεγαλύτερο από εμάς.

Σήμερα, μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο νέες απειλές και προκλήσεις, κυρίως από τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας το Μανιάκι δεν μας καλεί να πεθάνουμε, αλλά να ζήσουμε με αξίες. Να σηκώσουμε ξανά ψηλά τη σημαία της ενότητας, της ευθύνης και της συλλογικής μνήμης.

Γιατί λαός που ξεχνά τους ήρωες του και τα διδάγματά τους, κινδυνεύει να χαθεί όχι από ξένο δυνάστη, αλλά από τον ίδιο του τον εαυτό. Και τότε, η Ιστορία, αντί να εμπνέει, απλώς θα θρηνεί.

Η Ιστορία δεν είναι απλώς καταγραφή ηρώων, αλλά διδάσκαλος των λαών. Και το Μανιάκι μας διδάσκει με τρόπο σπαρακτικό, πως χωρίς ενότητα, κάθε επανάσταση είναι μισή. Χωρίς αυτοθυσία, κάθε λόγος είναι κενός.

Ας είναι το Μανιάκι και ο Παπαφλέσσας μια διαρκής υπενθύμιση ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται. Κερδίζεται. Και συντηρείται μόνο με ενότητα, θυσία και αυτογνωσία.