Τα Κύθηρα μπορούμε να τα βρούμε
του Νίκου Ιωάννου
Υπάρχει μια κλωστή που τυλίγει καμιά φορά αυτό το νησί μέχρι που να το πνίξει.
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, οι ανταγωνισμοί, η διαπλοκή με την τοπική εξουσία, πράγματα που βλέπουμε δηλαδή σε όλες τις μικρές κοινωνίες, ταλανίζουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο την κοινωνία των Τσιριγωτών.
Η τοπική εξουσία εδώ, διαχειρίζεται κάτι παραπάνω από μια διεκπεραιωτική λειτουργία, οπότε η διαπλοκή αγγίζει κάθε πτυχή της οικονομικής, παραγωγικής και κοινωνικής ζωής. Η Εγχώριος Περιουσία [1] είναι ό,τι δεν είναι ιδιωτική περιουσία. Είναι οι δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, οι παραλίες, τα λιμάνια, οι πηγές και τα ποτάμια, οι πλατείες, οι δρόμοι, τα μοναστήρια, οι αλαταρίες (αλυκές) κλπ κλπ. Από το 1984 επισήμως ορίστηκε ως κοινή και διακοινοτική περιουσία των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης των Κυθήρων και των Αντικυθήρων. Ωστόσο και πριν το καθεστώς του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων, στο τέλος του 18ου αιώνα οι κάτοικοι του νησιού απαίτησαν, «κατά δικαίαν ζήτησην του κοινού λαού» [2], και πήραν από τους προύχοντες τη διαχείριση των μοναστηριών (έτσι, ποτέ η εκκλησία δεν είχε εξολοκλήρου τη διαχείριση των μοναστηριών στα Κύθηρα), εφαρμόζοντας αυτοδιαχείριση.
Αφότου πέρασαν τα Επτάνησα στο ελληνικό κράτος, το καθεστώς αυτό παρέμεινε στα Κύθηρα σχεδόν όπως ήταν. Σε όλο αυτό το διάστημα επικράτησε μια ασάφεια ως προς σε ποιόν ανήκει τελικά η Εγχώριος Περιουσία και κατά πόσο του ανήκει. Διατηρήθηκε αυτή η ασάφεια μέχρι το 1984 όπου η διαχείριση δια νόμου πια, πέρασε στα χέρια των τοπικών πολιτικών αρχόντων.
Έτσι αρχίζει η διαπλοκή των μικρών και μεγάλων συμφερόντων στο νησί. Μια ιστορία η οποία είναι συνυφασμένη με την επέλαση της ανάπτυξης και ιδιαιτέρως με την επέλαση της τουριστικής ανάπτυξης. Τίποτα διαφορετικό από ό,τι συνέβη λίγο πολύ σε κάθε ελληνικό νησί.
Η ιδιαιτερότητα της δημόσιας περιουσίας ως κοινή και διακοινοτική στα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα έχει αποτρέψει έως τώρα μεγάλες αναπτυξιακές παρεμβάσεις που θα αλλοίωναν το φυσικό τοπίο χωρίς βεβαίως αυτό να ισχύει απολύτως σε όλες τις περιπτώσεις. Σε αυτές τις μικρές και μεγάλες περιπτώσεις – εξαιρέσεις αναδείχθηκε η διαπλοκή, η επιλογή εκλεκτών και η μόνιμη γκρίνια στο νησί για κάποιους με περισσότερα προνόμια. Η Επιτροπή της Εγχώριας Περιουσίας έγινε το σημαντικότερο κομμάτι της Δημοτικής Αρχής και ο έλεγχος των τοπικών κοινοτήτων με τον έναν ή τον άλλον τρόπο υπήρξε ένα διαρκές ζητούμενο.
Η πρόσφατη αυτοκτονία του προέδρου της τοπικής κοινότητας Καραβά [3], Κοσμά Τζωρτζόπουλου, μετά τον διαπληκτισμό του με τον πρόεδρο της Επιτροπής Εγχώριας Περιουσίας, δεν μπορούμε να πούμε ακόμη με σιγουριά κατά πόσο έχει να κάνει με όλη αυτή την διαπλοκή της διαχωρισμένης τοπικής πολιτικής εξουσίας. Διαχωρισμένης φυσικά επειδή τα μέλη της αγνοούν στην πραγματικότητα τους αντιπροσωπευόμενους και αποφασίζουν με βάση τα αναπτυξιακά συμφέροντα του νησιού.
Ένα πέπλο σιωπής ωστόσο σκεπάζει το νησί και η κοινωνία μοιάζει να έχει ραμμένο στόμα. Είναι η αμηχανία που προκαλεί ο αναστοχασμός του πρώτου καιρού μετά από το πρώτο σοκ. Ας μείνουμε όμως λίγο στον αναστοχασμό.
Ο μύθος ότι η τοπική ανάπτυξη θα φέρει το tricke down του κεφαλαίου με κερδοφόρα αποτελέσματα για τους φτωχότερους, πλέον δεν είναι τόσο δημοφιλής μιας που το μόνο που συμβαίνει είναι ένας αγώνας δρόμου για την αύξηση του τζίρου των μικρών επιχειρήσεων, με αντίτιμο την ολημερίς κι ολονυχτίς απασχόληση των μικρο – επιχειρηματιών. Ποιος απολαμβάνει τα Κύθηρα; Τα παιδιά ζουν σαν να ζούσαν σε διαμέρισμα της Αθήνας. Τίποτα κοινό δεν συμβαίνει. Έτσι την ποιότητα της ζωής στα Κύθηρα την απολαμβάνουν περισσότερο οι αλλοδαποί νέοι κάτοικοι παρά ο κύριος πληθυσμός του νησιού.
Από την άλλη οι αλλοδαποί κάτοικοι του νησιού εμφανίζουν μια μεγαλύτερη περιβαλλοντική συνείδηση και περιβαλλοντική κοινοτική πρακτική, έναντι των ντόπιων Ελλήνων και Αλβανών. Το «ιδανικό» της ανάπτυξης και η ιδιαιτέρως προνομιακή εξουσία της Επιτροπής Εγχωρίου Περιουσίας επέφεραν τον κατακερματισμό της κοινωνίας εμφανίζοντας έλλειψη συνοχής και στην πιο απομακρυσμένη γειτονιά. Ελάχιστος πληθυσμός 3.500 κατοίκων που οριακά συγκροτούν πραγματική πολιτική κοινότητα, με τεράστιες όμως δυνατότητες πολιτικής ελευθερίας.
Μια δυνατότητα την οποία ο συνταγματολόγος Γεώργιος Κασσιμάτης πίστευε πως προστάτευε όταν πρότεινε τη διατήρηση του καθεστώτος δημόσιας ιδιοκτησίας στο νησί και προέτρεπε όλους τους Επτανήσιους να κάνουν το ίδιο. Βλέπουμε όμως, ιδιαίτερα μετά την αυτοκτονία με πολιτικά χαρακτηριστικά του Κοσμά Τζωρτζόπουλου, πολλοί Τσιριγώτες να ζητούν την κατάργηση της Εγχωρίου, μπουχτισμένοι από τη διαπλοκή συμφερόντων.
Η Εγχώριος Περιουσία δίνει αρχικώς την εντύπωση ότι πρόκειται για έναν δημοκρατικό θεσμό, όμως στην πραγματικότητα δεν είναι παρά κατ’ επίφαση δημοκρατικός. Δεν διαφέρει από τη συνολική λειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος, μάλιστα πιθανόν να είναι ακόμη πιο ανεξέλεγκτη εξουσία αφού η δημαρχία από την οποία προέρχεται δεν αμφισβητείται έμπρακτα και θεσμικά ποτέ στη διάρκεια της θητείας της. Τα μέλη της Εγχωρίου περιουσίας υποτίθεται ότι εκλέγονται από το δημοτικό συμβούλιο Κυθήρων και τους συμβούλους της κοινότητας Αντικυθήρων, στην πραγματικότητα όμως διορίζονται από την εκλεγμένη δημοτική αρχή.
Σε αυτό το σημείο αρχίζει το πολιτικό δράμα των Κυθήρων
Υπήρχε και υπάρχει τρόπος να μην είναι αναπόφευκτο αυτό το πολιτικό δράμα. Η Εγχώριος Περιουσία θα ήταν πραγματικά κοινή και διακοινοτική μόνο αν στη διαχείρισή της είχαν λόγο όλοι οι πολίτες του νησιού. Οι τρεισήμισι χιλιάδες κάτοικοι θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικοί πολίτες έστω για αυτή τη λίγη τοπική εξουσία. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν το κύριο σώμα απόφασης για τη διαχείριση των φυσικών και πολιτισμικών πόρων του νησιού. Ένα κοινωνικό σώμα απόφασης με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων το οποίο θα στηρίζει τη λειτουργία του στις τοπικές συνελεύσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών από το σύνολο των επιστημών διαχείρισης και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος σε σχέση με τον αστικό ιστό, την τουριστική δραστηριότητα και την ιστορικότητα των Κυθήρων και Αντικυθήρων. Η πολιτική συνέλευση όλων των Κυθηρίων θα αποτελέσει το σώμα το οποίο θα λαμβάνει τις γενικές πολιτικές αποφάσεις και επίσης θα είναι το σώμα στο οποίο θα υποχρεούνται οι κάθε είδους θεσμικοί λειτουργοί να δίδουν λόγο.
Εάν η Εγχώριος Περιουσία Κυθήρων και Αντικυθήρων περνούσε στα χέρια μιας έστω περιορισμένης τοπικής δημοκρατίας, το κέρδος θα ήταν τεράστιο για την τοπική κοινωνία. Με το μυαλό στην ποιότητα ζωής, την αλληλεγγύη και τον πολιτισμό και όχι στο τρεχαλητό πίσω από το άμεσο κέρδος με το μικρότερο κόστος.
Η νησιωτική τουριστική ανάπτυξη είναι ένα μοντέλο που έρχεται από το παρελθόν. Από τα ελληνικά νησιά στα οποία εφαρμόστηκε, φεύγουν και πάνε διακοπές στα Κύθηρα για να νοιώσουν αυτό που ήταν το δικό τους νησί κάποτε. Αυτή είναι μια μοναδική αξία για μια ποιότητα ζωής που δύσκολα ανταλλάσσεται. Η επανανοηματοδότηση της γεωργίας και του τουρισμού έχει να κάνει με το βίωμα των εμπειριών και της αυθεντικότητας πράγματα τα
οποία, έστω μερικώς, προάγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πέραν αυτών, η ίδια η μορφή της έστω μερικής τοπικής αυτοκυβέρνησης μέσω της αυτοδιαχείρισης της Εγχωρίου, θα αποτελούσε ένα σπουδαίο πολιτισμικό αγαθό με εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Το φυσικό περιβάλλον, η ιστορικότητα, η γεωλογία και η γεωμορφολογία των Κυθήρων ενδείκνυνται για την παραγωγή πολιτισμικών προϊόντων από ανεξάρτητους καλλιτέχνες – παραγωγούς μέσω της συλλογικοποίησης της ατομικής τους έμπνευσης.
Όμως οι ίδιοι οι Κυθήριοι μπορούν να αποφασίσουν εάν και πώς θα διαχειριστούν την Εγχώρια Περιουσία ή αν θα συνεχίσουν να την αναθέτουν στις αφηρημένες μορφές εξουσίας του υπάρχοντος συστήματος. Ωστόσο υπάρχει το παράδειγμα αυτοδιαχείρισης στα τέλη του 18ου αιώνα [4] το οποίο θα έπρεπε κανείς να μην το αγνοήσει εάν θελήσει να σκεφτεί το «πολιτειακό» ζήτημα των Κυθήρων.
Τί είναι η Εγχώριος Περιουσία; Είναι όλος ο τόπος, όλοι οι πόροι ζωής και επικοινωνίας του νησιού, είναι το έδαφος και όσα διαδραματίζονται πάνω σ’ αυτό. Μπορούν όλα να περάσουν στην απόφαση όλων. Ενός κοινωνικού σώματος των Κυθηρίων όπου να μπορεί να φτιάχνει κανόνες διαχείρισης, να ζητά εξηγήσεις, να βάζει ποινές, να επιθεωρεί τη δραστηριότητα στο σύνολο της Εγχωρίου.
Ενώ θα μπορούσε η Εγχώριος να είναι ένας ενοποιητικός θεσμός, γίνεται, όντας διαχωρισμένος σήμερα από την κοινωνία, ένας διασπαστικός θεσμός. Η κοινωνία διχάζεται, κατακερματίζεται σε φοβισμένα μοναχικά άτομα που ψάχνουν συμμαχίες για να διατηρηθούν στα πράγματα. Ποια είναι αυτά τα πράγματα; Είναι τα δάση, τα βουνά, το οροπέδιο, οι μεταφορές, η θάλασσα και οι παραλίες, τα μοναστήρια, οι ιστορικοί τόποι, οι αλυκές, οι πηγές και τα ποτάμια, ο αέρας, το νερό και η γη των Κυθήρων. Ό,τι παράγουν οι Κυθήριοι είναι περισσότερο ή λιγότερο σχετιζόμενο με την Εγχώριο Περιουσία. Μπορούν όλα αυτά να γίνουν το έδαφος μιας μικρής αλλά υπέροχα να ζεις πολιτείας. Τα Κύθηρα της δημοκρατίας και της οικολογίας.
Αυτά τα Κύθηρα θα μπορούσαμε να τα βρούμε!
Δεν υπάρχουν σχόλια