ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΛΥΤΣΟΣ:Τα Κύθηρα στην Επανάσταση του 1821: Εισαγωγικές παρατηρήσεις κατά την επετειακή ημερίδα του Δήμου Κυθήρων στην οποία είχα την τιμή να είμαι ο συντονιστής -παρουσιαστής

Τα Κύθηρα στην Επανάσταση του 1821: Εισαγωγικές παρατηρήσεις κατά την επετειακή ημερίδα του Δήμου Κυθήρων στην οποία είχα την τιμή να είμαι ο συντονιστής -παρουσιαστής, 2 Οκτωβρίου 2021

Με την σημερινή επετειακή ημερίδα του Δήμου που έρχεται σε συνέχεια εκείνης της περασμένης εβδομάδας της Ι. Μητρόπολης, το ακριτικό μας νησί δικαιωματικά δίνει το παρόν στις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Με τις εισαγωγικές αυτές παρατηρήσεις, προσπαθώ να σκιαγραφήσω μια συνολική εικόνα του ρόλου των Κυθήρων στην Επανάσταση. Σημειώνω εκ προοιμίου, ότι η Αγγλική διοίκηση των Ιονίων νήσων είχε απαγορεύσει κάθε ανάμιξη των κατοίκων στη διαμάχη Ελλήνων-Οθωμανών. Με την έναρξη της επανάστασης, έβγαλε μια προκήρυξη στις 7 Ιουνίου του 1821, η οποία καθόριζε επί ποινή φυλακίσεως τα εξής: «διορίζονται όλοι οι υπήκοοι Ιόνιοι να μην πάρουν κανείς μέρος, μήτε εις βοήθειαν μήτε εναντίον, ούτε του ενός ούτε του άλλου από τους πολεμούντες, είτε δια θαλάσσης είτε δια ξηράς».

Παρόλα αυτά, τα Κύθηρα λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, αλλά και της Αγγλικής κατοχής τους συνέβαλαν ουσιαστικά στην Επανάσταση με τρεις διαφορετικούς τρόπους.

Πρώτος τρόπος, ως καταφύγιο προσφύγων

Ακόμη και από την περίοδο πριν από την επανάσταση, στα Κύθηρα κατέφευγαν πρόσφυγες που διώκονταν από τους Οθωμανούς. Το ρεύμα όμως των προσφύγων ογκώθηκε, όπως είναι φυσικό, κατά την διάρκεια της επανάστασης. Οι πρόσφυγες ήταν διαφόρων κατηγοριών, όπως οικογένειες αγωνιστών, λόγιοι και ιερωμένοι πού έρχονται για ασφάλεια ή για επαναστατική δράση, ακόμη και στην προεπαναστατική περίοδο και άλλοι Έλληνες δυσαρεστημένοι από το τουρκικό καθεστώς. Έρχονταν επίσης για να προστατευθούν και πολλές οικογένειες προκρίτων, οι οποίοι ήταν στο στόχαστρο των Οθωμανών για τις αγωνιστικές τους δραστηριότητες, καθώς και άλλοι αγωνιστές και επαναστάτες που είχαν λάβει μέρος σε προηγούμενα κινήματα και διώκονταν από τους Οθωμανούς.

Οι περισσότεροι πρόσφυγες προέρχονταν από την Πελοπόννησο, την Μικρά Ασία και την Κρήτη. Ένα μέρος ήταν Κυθήριοι μετανάστες που επέστρεφαν στο νησί. Υπήρχαν ακόμη και Τούρκοι πρόσφυγες από την Πελοπόννησο που σε συνεννόηση των βρετανικών αρχών με την υψηλή Πύλη μεταφέρονταν με πλοιάρια στα Κύθηρα και είχαν προνομιακό καθεστώς από τους Άγγλους. Η είσοδος μεγάλου αριθμού προσφύγων από την Πελοπόννησο αντικατοπτρίζεται και στην σημαντική αύξηση των μαθητών στα σχολεία του βορρά. Στο αγγλικό σχολείο του Ποταμού π.χ. οι μαθητές από 87 το 1925 εκτοξεύτηκαν σε 181 το 1927.

Δεύτερος τρόπος, ως σταθμός και ορμητήριο επαναστατικής δράσης

Οργανωμένες ομάδες και μεμονωμένα άτομα πέρασαν στο νησί και πριν από την επανάσταση και κατά την διάρκεια της επανάστασης για την οργάνωση και την κατάρτιση σχεδίων για τον αγώνα.

Στην προεπαναστατική περίοδο ήλθε στα Κύθηρα το 1789 ο Λάμπρος Κατσώνης με τέσσερα πλοία στον Αβλέμονα, έμεινε δύο μήνες, και μαζί με άλλους καπετάνιους οργάνωσε το «Συμβούλιο του Τσιρίγου», με σκοπό να καταστήσουν το νησί κέντρο εφοδιασμού πλοίων. Στην προεπαναστατική περίοδο ήρθε επίσης ομάδα Υδραίων με τον Λάζαρο Κουντουριώτη, ενώ Ο Μιαούλης ερχόταν επανειλημμένως για την επιδιόρθωση βλαβών στα πλοία του ή αργότερα, τον Φεβρουάριο-Απρίλιο του 1825 για να κατοπτεύσει τον στόλο του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Στα Κύθηρα κατέφυγαν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γεώργιος Κουντουριώτης και άλλοι, γιατί το νησί τους πρόσφερε ασφάλεια για να οργανωθούν, ώστε μαζί με τα Αντικύθηρα να χρησιμοποιηθούν ως σταθμοί και ορμητήρια για δράση σε άλλα μέρη της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας.

Αναφέρω παρενθετικά, ότι και πριν από 2500 χρόνια, τα Κύθηρα έπαιξαν ανάλογο ρόλο ως ορμητήριο για επιθέσεις στην Σπάρτη ή ως παρατηρητήριο για τα τεκταινόμενα στην θαλάσσια περιοχή της Πελοποννήσου, πριν και κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όπου υπήρχε μια διελκυστίνδα μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών με συνεχείς επιθέσεις για την εξασφάλιση της κατοχής των Κυθήρων, με επικράτηση, κατά καιρούς, των μεν ή των δε, με διαρκέστερη παρουσία των Σπαρτιατών.

Τρίτος τρόπος, με άμεση συμμετοχή Κυθηρίων στον αγώνα

Παρά τις προειδοποιήσεις των Άγγλων, για μη ανάμιξη στις διαμάχες, στο Νησί δημιουργείται «σώμα εθελοντών» Κυθηρίων που μετακινήθηκε στην Πελοπόννησο για να λάβει μέρος στην επανάσταση. Πολλοί Κυθήριοι συνενώθηκαν με αγωνιστές από την Πελοπόννησο και έλαβαν μέρος στις μάχες κατά την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Άλλες ομάδες Κυθηρίων ανελάμβαναν υποστηρικτικό ρόλο με το ζωτικό έργο του εφοδιασμού σε σταθερή βάση με τρόφιμα, τα οποία μετέφεραν στην Πελοπόννησο μαζί και με πολεμοφόδια, με πλοιάρια Κυθηρίων, με τα οποία μεταφέρονταν και οι Κυθήριοι μαχητές. Αλλά και σε ανώτερο οργανωτικό επίπεδο, οι Κυθήριοι ήταν παρόντες. Ο Κυθήριος γιατρός Ιωάννης Κλάδος, ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και εργάστηκε για την ένταξη στην Εταιρεία σημαντικών προσώπων. Επέκτεινε την δραστηριότητα της εταιρείας στην Πελοπόννησο και την Κωνσταντινούπολη, και εντόπισε προδοτικές κινήσεις. Η υλική προσφορά του στους Φιλικούς και στον αγώνα ήταν επίσης σημαντική.

Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η πολυσχιδής ιστορική προσφορά των Κυθήρων στον αγώνα της ανεξαρτησίας της χώρας, και μάλιστα υπό την αυστηρή απαγόρευση της Αγγλικής κατοχής, έβαλε αναμφίβολα το δικό της λιθαράκι στην δημιουργία του μετα-επαναστατικού Ελληνικού κράτους. Αυτό το επίτευγμα δίνει σε μας τους Τσιριγώτες, ένα ακόμη σημαντικό λόγο, από τους πολλούς που έχουμε, να ήμαστε υπερήφανοι για το ιστορικό και ηρωικό νησί μας και το μικρό του αδελφάκι, τα Αντικύθηρα.