Κρίταμο: Η πολύτιμη υπερτροφή που έδωσε δύναμη στον Θησέα να αντιμετωπίσει τον άγριο ταύρο του Μαραθώνα

Το κρίταμο ήταν το βότανο που σύμφωνα με τον αρχαίο Ελληνικό μύθο φίλεψε η ηλικιωμένη Εκάλη τον Θησέα για να του δώσει δύναμη να αντιμετωπίσει τον άγριο ταύρο του Μαραθώνα, ένα βότανο που το εκτιμούσε ο ίδιος ο Ιπποκράτης, ο κορυφαίος γιατρός της αρχαιότητας.

ΚΡΙΤΑΜΟ

Βιότοπος – περιγραφή

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CRITHMUM maritimum (Κρίθμον το παράλιον). Ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων. Στην ίδια οικογένεια ανήκουν σέλινο, μαϊντανός, καρότο, μάραθο, άνηθος, κύμινο κ.ά..

Είναι γνωστό με τα ονόματα κράμο, κρίτανο, κρίταμα, κίρταμα, κρίθαμο, τρίταμο, κρίταμο, αρμύρα. Το συναντούμε σε παραθαλάσσια και αμμουδερά μέρη.

Πολυετής πόα ύψους έως 50 εκατοστά, λεία, σαρκώδης, με αποξυλωμένη βάση, έρπον ρίζωμα, και βλαστό όρθιο, πολύκλαδο, γραμμωτό. Φύλλα σύνθετα, 1 ή 2 φορές πτεροσχιδή, με τμήματα γραμμοειδή, οξύληκτα, σαρκώδη, ακέραια. Ταξιανθία σκιάδιο με 10-20 ακτίνες, άνθη πρασινόλευκα. Τα άνθη του είναι ερμαφρόδιτα και γονιμοποιούνται από τα έντομα. Βράκτια και βρακτήδια αποτελούμενα από πολλά φυλλάρια που είναι λογχοειδή, κατανεύοντα. Καρπός ωοειδής, σπογγώδης.

Ο βλαστός και τα φύλλα του όταν τα τρίψει κανείς αναδίδουν μια ευχάριστη μυρωδιά.

Βρώσιμα μέρη του φυτού είναι τα φύλλα και οι σπόροι. Αόριστα το φυτό θυμίζει μάραθο αλλά η γεύση είναι πιο πικρή και υφάλμυρη. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται ως άρτυμα σε σαλάτες όπως την χωριάτικη, την ντοματοσαλάτα και την πατατοσαλάτα. Επίσης, μπορούν να αποτελέσουν το τέλειο συνοδευτικό ψαριών και κρεάτων ενώ τρώγονται ευχάριστα συνοδεύοντας το ουζάκι σας. Τέλος, βλαστοί και άνθη τηγανίζονται και γίνονται ομελέτες.

Φύλλα και σπόροι χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ενός αρωματικού τουρσί. Σερβίρονται με άφθονο ελαιόλαδο και θεωρούνται ο ιδανικός μεζές για τσικουδιά, ούζο ή τσίπουρο. Με το κρίταμο κάνει κανείς πολύ ωραίο αλάτι. Αρκεί να το αποξηράνει και να το τρίψει.

Τα φύλλα έχουν κρατήσει την αλμύρα και γίνονται φοβερό καρύκευμα.

Ιστορικά στοιχεία

Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Είναι το Κρίθμον του Διοσκουρίδη ο οποίος αναφερόμενος σε αυτό γράφει: ´λαχανεύεται εφθόντε και ωμόν εσθιόμενον, και ταριχεύεται εν άλμη´. Οι αρχαίοι έλληνες κατά μία εκδοχή το ονόμασαν έτσι λόγω της ομοιότητας των σπόρων του φυτού με αυτούς του κριθαριού. Πιθανότατα όμως η λέξη Κρίθμον είναι προελληνική όπως και οι ονομασίες άμπελος, κυπάρισσος, υάκινθος, κισσός, άνθος κ.λπ..

Από τα χρόνια του Ιπποκράτη θεωρείται φυσικό ιατρικό με διουρητικές, εμμηναγωγικές, αποτοξινωτικές ιδιότητες και χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση ηπατικών, εντερικών και νεφρικών δυσλειτουργιών.

Ο Πλίνιος αναφέρει ανάλογες ιδιότητες του φυτού. Ο Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς το αναφέρει ως ´Κρήθμον λάχανον´ ενώ στο Γλωσσάριον του Du Cange αναφέρεται ως ´κρίθμον´ και ´κρήταμα´. Το φυτό αναφέρεται από τον John Gerard στο Materia Medica (1597). Ο Nicholas Culpeper περιγράφει το φυτό (1653) ως ένα ευχάριστο, ζεστό φυτό με πικάντικη γεύση και χωνευτική δράση. Στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί για θεραπευτικούς σκοπούς η ρίζα, τα φύλλα και οι καρποί του φυτού.

Από τον 16ο αιώνα το κρίταμο άρχισε να διεκδικεί σοβαρό μερίδιο στις διατροφικές συνήθειες των Ευρωπαίων. Στη Γαλλία το έλεγαν βότανο του Αγιου Πέτρου. Χαρακτηριστική ήταν η συνήθεια των θαλασσοπόρων να κουβαλούν μαζί τους μεγάλες ποσότητες κρίταμου ως αντίδοτου για το σκορβούτο και άλλες αρρώστιες των ναυτικών. Γύρω στον 19ο αιώνα τα κύρταμα άρχισαν να γίνονται και εξαγώγιμο είδος με πρωτοβουλία των παράκτιων λαών της Μεσογείου. Μάλιστα έγινε τόσο μεγάλη αποψίλωση διαφόρων ακτών, που έφτασαν σε σημείο να καταγγέλλονται ´οικολογικά εγκλήματα´ καθώς το κρίταμο εξαφανιζόταν χωρίς έλεος.

Το αιθέριο έλαιο του βοτάνου έχει την φήμη αποτελεσματικού αφροδισιακού. Σε επάλειψη, λένε, το αιθέριο έλαιο του κρίταμου είναι αφροδισιακό εφόδιο ακαταμάχητο για τον άνδρα.

Στην Κρήτη το βότανο το αποκαλούν Αγκρίθαμο ή Κρίταμο. Στην περιοχή της Μεσσαράς οι χωρικοί το έτρωγαν ωμό. Το χρησιμοποιούσαν οι νοικοκυρές όταν έφτιαχναν κολυμπάδες ελιές ως αρτυματικό.

Συστατικά – χαρακτήρας

Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο, μεταλλικά άλατα, ιώδιο και βιταμίνες, τα οποία και θεωρούνται συστατικά ορεκτικά, καθαρτικά του αίματος και τονωτικά.

Οι καρποί του φυτού περιέχουν περισσότερο αιθέριο έλαιο (0,8%) από τα φύλλα (0,15-0,3%). Το αιθέριο έλαιο των καρπών περιέχει ντιλαπιόλη 60%, α-πινένη 18% και τα-τερπινίνη 17%, ενώ στα φύλλα περιέχει ντιλαπιόλη 8-40%, α-πινένη 12% και γ-τερπινίνη 48%. Τα φύλλα είναι πλούσια σε βιταμίνη C και περιέχουν υδατάνθρακες (σακχαρόζη, γλυκόζη), οργανικά οξέα (μηλικό οξύ, κινικό οξύ), φαινολική ένωση (χλωρογενικό οξύ, το οποίο έχει αντιοξειδωτική δράση).

Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή Το κρίταμο ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τα μέσα Αυγούστου. Χρησιμοποιούμε τα φύλλα και τους σπόρους του φυτού.

Οι σπόροι του φυτού ωριμάζουν από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο. Τα φύλλα του συλλέγονται πριν από την άνθηση.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις

Δρα ως ορεκτικό, διουρητικό, χωνευτικό, αντιμικροβιακό, καθαριστικό του αίματος και ευεργετικό στο συκώτι.

Το κρίταμο είναι καλό διουρητικό και βοηθά στην θεραπεία κατά της παχυσαρκίας. Εχει μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνη C και δρα ως άφυσο κατά του μετεωρισμού. Δραστηριοποιεί τη λειτουργία των νεφρών.

Λίγες σταγόνες από το αιθέριο έλαιο του φυτού στη σαλάτα βοηθούν στη χώνεψη. Σήμερα χρησιμοποιείται και στη βιομηχανία των καλλυντικών ως βασικό συστατικό για την δημιουργία κρεμών προσώπου, μιας και η δράση του κατά του αντιοξειδωτικού στρες συμβάλλει στην διατήρηση της νεανικής επιδερμίδας.

Ακόμα, σε μορφή γέλης (gel), είναι ιδανικό για μασάζ στο πρόσωπο και τον λαιμό ως καθαριστικό και αναζωογονητικό για το δέρμα. Σε μορφή κρέμας είναι εξαιρετικό για την περιοχή των ματιών. Βοηθά στη μείωση των λεπτών ρυτίδων και των σκοτεινών κύκλων γύρω από τα μάτια. Σε μορφή εκχυλίσματος έχει βακτηριοκτόνο και αντιπυτιριδική δράση.

Παρασκευή και δοσολογία

Αφού μαζέψουμε το κρίταμο, διαλέγουμε τους τρυφερούς βλαστούς, βράζουμε νερό σε μια μικρή κατσαρόλα και μόλις βράσει ρίχνουμε μέσα τους βλαστούς που διαλέξαμε πριν και το ζεματάμε. Δεν το αφήνουμε να βράζει γιατί θα λιώσει, το τσεκάρουμε και μόλις μαλακώσει το βγάζουμε.

To δοκιμάζουμε να δούμε αν θέλει αλάτι, πράγμα σπάνιο μιας και έχει αρκετή αρμύρα από μόνο του αφού ζει δίπλα στην θάλασσα.

Το αφήνουμε να κρυώσει λίγο, παίρνουμε ένα μπολ και βάζουμε μέσα μια στρώση από το κρίταμο που βράσαμε, ψιλοκόβουμε σκόρδο και το ρίχνουμε από πάνω.

Ξαναβάζουμε άλλη μια στρώση κρίταμο και από πάνω πάλι ψιλοκομμένο σκόρδο, συνεχίζουμε να το κάνουμε αυτό μέχρι να τελειώσει όλο το κρίταμο. Αφού είναι έτοιμο μέσα στο μπολ ρίχνουμε ξύδι μέχρι να σκεπαστεί το κρίταμο, βάζουμε και λίγο λαδί ίσα-ίσα να σκεπάσουμε την επιφάνεια.

Μετά το βάζουμε στο ψυγείο και το αφήνουμε όλη νύχτα, την επόμενη μπορούμε να το σερβίρουμε. Είναι ιδανικό για να συνοδεύει ούζο ή τσίπουρο και θαλασσινά. Ένας λίγο περίτεχνος τρόπος να τα απολαύσετε είναι εκείνος όπου το κρίταμο ανακατεύεται με βρασμένο ρύζι και ρεβίθια, γαρνίρονται με μαριναρισμένο γαύρο και σερβίρονται ως κρύα σαλάτα. Δοκιμάστε το και στη σάλτσα της μακαρονάδας.

Προφυλάξεις

Το αιθέριο έλαιο του βοτάνου να μην χρησιμοποιείται από τις εγκύους.

Επιμέλεια: ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ

Κρίταμο: Η πολύτιμη υπερτροφή γνωστή από τα βάθη της ιστορίας μας - Ερευνητές επιβεβαιώνουν τις ευεργετικές ιδιότητες του

Το κρίταμο (crithmum maritimum) είναι ένα πανάρχαιο και πολύτιμο συστατικό της διατροφής των παράλιων λαών της Μεσογείου. Μεγαλώνει άγριο και μοναχικό στο βράχο, δίπλα στη θάλασσα και τα συνδυάζει όλα: γεύση και πολλαπλή δυνατότητα μαγειρικής αξιοποίησης, μοναδική ιστορία και παράδοση, αλλά και καταπληκτικές ιδιότητες, ως μέρος μιας σύγχρονης, υγιεινής διατροφής. Είναι ένα φαγώσιμο, αρωματικό φυτό με ισχυρό άρωμα και γεύση, το οποίο είναι συγχρόνως εξαιρετικά υγιεινό, καθώς περιέχει στα συστατικά του ένα ευρύ φάσμα από βιταμίνες, μέταλλα, φυτοθρεπτικά συστατικά και αντιοξειδωτικά.

Ήδη κάποιοι από εσάς το γνωρίζουν. Το τρώνε περιστασιακά σε παράλια μέρη ή το μαζεύουν με φανατισμό από την ακροθαλασσιά, όπου και μεγαλώνει. Το κρίταμο είναι άλλωστε κάπως εθιστικό: το δοκιμάζεις, η γεύση και το άρωμά του μένει και θες λίγο κρασί ή τσίπουρο για να το συνοδεύσεις. Μετά, θες λίγο κρίταμο ακόμα και πάει λέγοντας...

Το κρίταμο έχει τη δική του χαρακτηριστική, μοναδική γεύση. Στην ελληνική παραδοσιακή κουζίνα (αλλά και στην κουζίνα άλλων μεσογειακών λαών) χρησιμοποιείται ως «ενισχυτικό γεύσης», σε προσεκτικά προσδιορισμένη ποσότητα, λόγω των συμπυκνωμένων αρωμάτων του. Ταιριάζει καταπληκτικά με σαλάτες, όσπρια και θαλασσινά, αλλά και σε μια σειρά από άλλες συνταγές.

ΚΡΙΤΑΜΟ

Έχοντας εξελιχθεί ως φυτό που επιβιώνει σε ακραίες συνθήκες, στους βράχους που βρέχονται από τη θάλασσα, έχει αναπτύξει ένα μοναδικό, πολύτιμο για την υγεία, κοκτέιλ συστατικών. Η συνεισφορά του στην υγεία ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, ενώ πολλοί αρχαίοι λαοί το χρησιμοποιούσαν στη διατροφή τους λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε μεταλλικά άλατα και βιταμίνες. Σύμφωνα δε με τη σύγχρονη έρευνα, 100 γραμμάρια κρίταμο καλύπτουν την ημερήσια δόση που χρειαζόμαστε σε βιταμίνη C.

Το κρίταμο αξιοποιείται παράλληλα κι από την κοσμητική βιομηχανία. Το εκχύλισμά και το αιθέριο έλαιό του χρησιμοποιούνται ευρέως, καθώς είναι γνωστό από την αρχαιότητα και επιβεβαιωμένο από πλήθος σύγχρονες μελέτες ότι βοηθά στην αναγέννηση του δέρματος. Για πρώτη φορά εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ο σύγχρονος καταναλωτής έχει πρόσβαση στο μοναδικό αυτό συστατικό σε καθημερινή βάση, καθώς καλλιεργείται πια σε μεγάλες ποσότητες στα ελληνικά παράλια. Αξίζει να ανακαλύψει κανείς αυτό το ωφέλιμο βότανο, είτε από την αρχή, είτε εκ νέου, και να το εντάξει στη διατροφή του.

Βλέπετε, εξελίχθηκε ως φυτό στους βράχους που βρέχονται από τη θάλασσα. Για να επιβιώσει λοιπόν στις ακραίες συνθήκες, αναγκάστηκε να αναπτύξει ένα μοναδικό, πολύτιμο για την υγεία, κοκτέιλ συστατικών.

Η συνεισφορά του κρίταμου στην υγεία ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Πολλοί αρχαίοι λαοί το χρησιμοποιούσαν στη διατροφή τους λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε μεταλλικά άλατα και βιταμίνες. Οι ναυτικοί μάλιστα της Μεσογείου, το έπαιρναν μαζί στα ταξίδια τους ως προστασία ενάντια στο σκορβούτο.

Η σύγχρονη έρευνα που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το κρίταμο επιβεβαιώνει τις ευεργετικές του ιδιότητες. Σύμφωνα με τα ευρήματα των επιστημόνων: 100 γραμμάρια κρίταμο καλύπτουν την ημερήσια δόση που χρειαζόμαστε σε βιταμίνη C. Τα φυλλαράκια του κρίταμου είναι πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά ω-3 και ω-6. Το κρίταμο είναι πολύτιμη πηγή αντιοξειδωτικών προϊόντων, κυρίως χλωρογενικού οξέος, το οποίο θεωρείται καταλυτικής σημασίας στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας.

Το κρίταμο περιέχει επίσης κινικό οξύ, μια σημαντική φαινολική ένωση που χρησιμοποιείται στην κατασκευή του Tamiflu, ενός φαρμάκου που θεραπεύει τη γρίπη.

Το κρίταμο έχει τέλος ισχυρή αντιβακτηριακή και αντιμικροβιακή δράση Για πρώτη φορά εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ο σύγχρονος καταναλωτής έχει πρόσβαση στο μοναδικό αυτό συστατικό σε καθημερινή βάση, καθώς καλλιεργείται πια σε αξιόλογες ποσότητες από πρωτοπόρους έλληνες παραγωγούς. Αξίζει να ανακαλύψει κανείς το κρίταμο και να το εντάξει στη διατροφή του.

Οι ιδιότητες του Κρίταμου και πως να φτιάξετε αλάτι από κρίταμο

Έντονα αρωματικό βότανο, συμβάλει στην αντιμετώπιση των καφέ κηλίδων, προσφέρει λάμψη και βελτιώνει τον τόνο του δέρματος.

To Crithmum maritimum ή Κρίθμον το παραθαλάσσιον, είναι κοινώς γνωστό ως κρίταμο. Πρόκειται για ένα εδώδιμο άγριο φυτό που απαντάται στις χώρες της Μεσογείου και των δυτικών ακτών της Ευρώπης όπως η Ελλάδα και οι Κανάριοι Νήσοι αντίστοιχα, στις νότιες και δυτικές ακτές της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας και στη Βόρεια Αφρική και στη Μαύρη Θάλασσα. Είναι ένα πολυετές φυτό με μπλε – πράσινα κλαδιά και φύλλα και κίτρινα – πράσινα λουλούδια. Το κρίταμο κατατάσσεται στα αλόφυτα διότι ευδοκιμεί σε εδάφη με πολύ υψηλή αλατότητα. Έχει αναπτύξει συστήματα άμυνας και προσαρμογής προκειμένου να επιβιώσει στα σκληρά οικοσυστήματα όπου αναπτύσσεται.

Μυθολογία

Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Δίας θύμωσε τόσο πολύ με τον Προμηθέα, ο οποίος είχε το θράσος να του προσφέρει ένα πιάτο γεμάτο κόκαλα με λίπος αντί για ένα καλό κομμάτι κρέας, ώστε αφαίρεσε τα προνόμια της φωτιάς από τη Γη τιμωρώντας έτσι τους ανθρώπους πολύ σκληρά. Στη συνέχεια, ο Προμηθέας με πονηριά κατόρθωσε να κλέψει τη φωτιά πίσω από τον Όλυμπο, κρύβοντάς την στο εσωτερικό μιας σχισμής ενός κρίταμου, και να τη δώσει πίσω στην ανθρωπότητα. Για τις ενέργειές του τιμωρήθηκε αυστηρά από το Δία, ο οποίος τον έδεσε σε ένα βράχο, ενώ ένας αετός έτρωγε το συκώτι του κάθε μέρα. Έκτοτε το κρίταμο συνδέεται με τον άνθρωπο και τη χρήση της φωτιάς για να επιβιώσει και να εκπολιτιστεί.

Παραδοσιακές χρήσεις

Η ιστορία του κρίταμου χρονολογείται από την αρχαιότητα. Στην αρχαία Ελλάδα διάσημοι γιατροί, όπως ο Διοσκουρίδης, ο πατέρας της φαρμακολογίας και ο περίφημος βοτανολόγος Πλίνιος αναφέρονται στο φυτό και τις πολύτιμες ιδιότητες του. Είχαν σε μεγάλη εκτίμηση το κρίταμο, που περιέχει αιθέρια έλαια, μεταλλικά άλατα, ιώδιο και βιταμίνες, συστατικά ορεκτικά, τονωτικά, ότι πρέπει για μια ωραία σαλάτα. Από την εποχή του Ιπποκράτη, το κρίταμο θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά φάρμακα και μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται για τη διουρητικές και αποτοξινωτικές τους ιδιότητες. Οι σπόροι του φυτού έχουν μεγάλη ομοιότητα με το κριθάρι, γι’ αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν «κρίθμον».

Το φυτό αναφέρεται από τον John Gerard στο Materia Medica (1597). Ο Nicholas Culpeper περιγράφει το φυτό (1653) ως ένα ευχάριστο, ζεστό φυτό με πικάντικη γεύση και χωνευτική δράση. Το κρίταμο είναι πιθανότατα ένα από τα είδη που αναφέρονται από τον Σαίξπηρ στο Βασιλιά Ληρ. Σήμερα το κρίταμο χρησιμοποιείται ευρέως στη μαγειρική ειδικά για την νησιωτική Ελλάδα, καθώς τα φύλλα και οι βλαστοί του είναι εξαιρετική σαλάτα.

Ιδιότητες και σύγχρονες χρήσεις

Περιέχει πολλά θρεπτικά συστατικά, όπως είναι το ιώδιο, και οι βιταμίνες E, C και Κ και τα μεταλλικά άλατα. Επίσης περιέχει υψηλής ποιότητας αντιοξειδωτικές ουσίες και λιπαρά ωμέγα- 3 και χρησιμοποιείται στην φαρμακευτική ως διουρητικό και καθαριστικό του αίματος, ενώ είναι και ευεργετικό για το συκώτι.

Το εκχύλισμα και το αιθέριο έλαιο του κρίταμου χρησιμοποιούνται στην κοσμητολογία. Το κρίταμο διαθέτει ένα εύρος ιδιοτήτων και εφαρμογών σε καλλυντικά προϊόντα. Παίζει ρόλο στη διέγερση του μηχανισμού επούλωσης του δέρματος και βοηθά στη ρύθμιση της παραγωγής κερατίνης προσφέροντας λάμψη στην επιδερμίδα και βελτιώνοντας τον τόνο. Επιπλέον, έχει επίδραση στην αποχρωμάτωση των καφέ κηλίδων του δέρματος. Πλούσιο σε αμινοξέα και φαινολικές ενώσεις, ενισχύει την αντιοξειδωτική προστασία και τονώνει αποτελεσματικά την ανανέωση του δέρματος παρέχοντας άριστα αντιγηραντικά αποτελέσματα.

Οι νεαροί βλαστοί και τα φύλλα του συλλέγονται από Απρίλιο έως Ιούνιο και διατηρούνται στην άλμη. Χρησιμοποιούνται στις σαλάτες. Επίσης βλαστοί και άνθη τηγανίζονται και γίνονται ομελέτες. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται ως ορεκτικό, διουρητικό, αντιμικροβιακό, καθαριστικό του αίματος και ευεργετικό στο συκώτι. Σύμφωνα με τον Αντώνη Αλιμπέρτη στο βιβλίο του «Θεραπευτικά, αρωματικά και εδώδιμα φυτά της Κρήτης» το αιθέριο έλαιό του είναι πολύ καλό αφροδισιακό. Mε τα κρίταμα κάνει κανείς πολύ ωραίο αλάτι. Αρκεί να τα αποξηράνει και να τα τρίψει, έχουν κρατήσει την αλμύρα και γίνονται φοβερό καρύκευμα.

Πηγή: rokar-rokar